Triduum Paschalne

W Wielki Czwartek liturgia uobecnia Ostatnią Wieczerzę, ustanowienie przez Jezusa Eucharystii oraz kapłaństwa służebnego.

Wielki Czwartek jest szczególnym świętem kapłanów. Rankiem, jeszcze przed wieczornym rozpoczęciem Triduum Paschalnego, ma miejsce szczególna Msza św. We wszystkich kościołach katedralnych biskup diecezjalny wraz z kapłanami (nierzadko z całej diecezji) odprawia Mszę św. Krzyżma. Podczas niej biskup święci oleje (chorych i krzyżmo), które przez cały rok służą przy udzielaniu sakramentów chrztu, święceń kapłańskich, namaszczenia chorych. Kapłani koncelebrujący ze swoim biskupem odnawiają przyrzeczenia kapłańskie. Msza Krzyżma jest wyrazem jedności i wspólnoty duchowieństwa diecezji.

Wieczorem w kościołach parafialnych i zakonnych Mszą Wieczerzy Pańskiej rozpoczyna się Triduum Paschalne. Przed rozpoczęciem liturgii opróżnia się tabernakulum, w którym przez cały rok przechowywany jest Najświętszy Sakrament. Odtąd aż do Nocy Zmartwychwstania pozostaje ono puste.

Msza św. ma charakter bardzo uroczysty. Jest dziękczynieniem za ustanowienie Eucharystii i kapłaństwa służebnego. Ostania Wieczerza, którą Jezus spożywał z apostołami, była tradycyjną ucztą paschalną, przypominającą wyjście Izraelitów z niewoli egipskiej. Wszystkie gesty i słowa Jezusa, błogosławieństwo chleba i wina nawiązują do żydowskiej tradycji.

Jednak Chrystus nadał tej uczcie nowy sens. Mówiąc, że poświęcony chleb jest Jego Ciałem, a wino Krwią, ustanowił Eucharystię. Równocześnie nakazał apostołom: „To czyńcie na moją pamiątkę”. Tradycja upatruje w tych słowach ustanowienie służebnego kapłaństwa, szczególne włączenie apostołów i ich następców w jedyne kapłaństwo Chrystusa.

W liturgii podczas śpiewu hymnu „Chwała na wysokości Bogu”, którego nie było przez cały Wielki Post, biją dzwony. Po homilii zwyczajowo następuje obrzęd umywania nóg – główny celebrans umywa i całuje stopy dwunastu mężczyznom; przypomina to gest Chrystusa i wyraża prawdę, że Kościół, tak jak Chrystus, jest nie po to, żeby mu służono, lecz aby służyć.

Po Mszy św. rusza procesja do tzw. ciemnicy. Tam rozpoczyna się adoracja Najświętszego Sakramentu. Wymownym znakiem odejścia Jezusa, który po Ostatniej Wieczerzy został pojmany, jest ogołocenie centralnego miejsca świątyni, czyli ołtarza. Aż do Wigilii Paschalnej ołtarz pozostaje bez obrusa, świec i wszelkich ozdób.

Wielki Piątek jest drugim dniem Triduum Paschalnego – dramatycznym dniem sądu, męki i śmierci Chrystusa. Jest to jedyny dzień w roku, kiedy nie jest sprawowana Msza św. W kościołach odprawiana jest Liturgia Męki Pańskiej. Jest to dzień postu ścisłego.

Wielki Piątek to dzień Krzyża. Po południu we wszystkich świątyniach katolickich odprawiana jest niepowtarzalna wielkopiątkowa Liturgia Męki Pańskiej. Celebrans i asysta wchodzą w ciszy. Przed ołtarzem przez chwilę leżą krzyżem, a po modlitwie wstępnej czytane jest proroctwo o Cierpiącym Słudze Jahwe i fragment Listu do Hebrajczyków. Następnie czyta się lub śpiewa, zwykle z podziałem na role, opis Męki Pańskiej według św. Jana.

Po homilii w bardzo uroczystej modlitwie wstawienniczej Kościół poleca Bogu siebie i cały świat, wyrażając w ten sposób pragnienie samego Chrystusa: aby wszyscy byli zbawieni. Szczególnie przejmujące są modlitwy o jedność chrześcijan, za Żydów i za niewierzących.

Centralnym wydarzeniem liturgii wielkopiątkowej jest adoracja Krzyża. Zasłonięty fioletowym suknem Krzyż wnosi się przed ołtarz. Celebrans stopniowo odsłania ramiona Krzyża i śpiewa trzykrotnie: „Oto drzewo Krzyża, na którym zawisło zbawienie świata”, na co wierni odpowiadają: „Pójdźmy z pokłonem”. Po liturgii Krzyż zostaje w widocznym i dostępnym miejscu, tak by każdy wierny mógł go adorować. Jest on aż do Wigilii Paschalnej najważniejszym punktem w kościele. Przyklęka się przed nim, tak jak normalnie przyklęka się przed Najświętszym Sakramentem. Po adoracji Krzyża z ciemnicy przynosi się Najświętszy Sakrament i wiernym udziela się Komunii.

Ostatnią częścią liturgii Wielkiego Piątku jest procesja do Grobu Pańskiego. Na ołtarzu umieszczonym przy Grobie lub na specjalnym tronie wystawia się Najświętszy Sakrament w monstrancji okrytej białym przejrzystym welonem – symbolem całunu, w który owinięto ciało zmarłego Chrystusa. Cały wystrój tej kaplicy ma kierować uwagę na Ciało Pańskie. W wielu kościołach przez całą noc trwa adoracja.

W Wielki Piątek odprawiane są także nabożeństwa Drogi Krzyżowej. W wielu kościołach rozpoczyna się ono o godzinie 15.00, gdyż właśnie około tej godziny wedle przekazu Ewangelii Jezus zmarł na Krzyżu.

Liturgia Wigilii Paschalnej, którą sprawujemy w Wielką Sobotę po zmroku, jest dla chrześcijan na całym świecie najważniejszą liturgią roku. W niej znajdujemy odpowiedzi na fundamentalne pytania dotyczące naszej wiary, a tym samym naszego życia.

Wielka Sobota jest dniem oczekiwania i ciszy, szczególnie wewnętrznej. Choć w tym dniu, w przeciwieństwie do Wielkiego Piątku, nie ma nakazanego postu, to Kościół zachęca, żeby go podejmować, aż do Wigilii Paschalnej. W ciągu dnia udajemy się do kościołów, by poświęcić pokarmy, które znajdą się na świątecznych stołach. Ta piękna tradycja oznacza modlitwę o błogosławieństwo dla naszych rodzin i jedność w nich. W tym czasie adorujemy Najświętszy Sakrament wystawiony w tradycyjnych Grobach Pańskich.

Liturgia Wigilii Paschalnej zawiera w sobie liczne symbole i znaki, które mają pomagać w przeżywaniu tajemnicy zmartwychwstania. Można powiedzieć, że to matka wszystkich liturgii, nawiązująca do pierwszych wieków chrześcijaństwa i żydowskiej Paschy. Uroczystość rozpoczyna liturgia poświęcenia ognia, od którego zapalany jest paschał, następnie wierni zapalają od niego świece. Ogień symbolizuje światło, które zmartwychwstały Jezus wnosi do naszego życia, by rozświetlać wszelkie ciemności i dawać pokój.

W kolejnym etapie liturgii Wigilii Paschalnej odśpiewywane jest Orędzie Wielkanocne, czyli starożytna pieśń – Exsultet. Rozpoczynają go słowa: +Weselcie się już, zastępy Aniołów, w niebie: weselcie się, słudzy Boga+, w ten sposób Kościół na całym świecie rozpoczyna świętowanie zmartwychwstania Jezusa, z którego wypływa prawdziwa radość i pokój. Następnie ma miejsce szczególna Liturgia Słowa, składająca się z dziewięciu czytań, pomiędzy którymi śpiewane są psalmy. Czytania pochodzą ze Starego i Nowego Testamentu i opisują historię zbawienia człowieka – od momentu stworzenia świata aż do zmartwychwstania Chrystusa. Po Liturgii Słowa odnawiane są przyrzeczenia chrzcielne, następuje uroczyste wyznanie wiary, w niektórych kościołach udzielane są chrzty.
Liturgie Wigilii Paschalnej odbywają się w kościołach na całym świecie wieczorem, a w niektórych parafiach są one całonocnym czuwaniem. Prawda zmartwychwstania stanowi fundament naszej wiary i jest zachętą do życia nią na co dzień. Ze Świąt Wielkanocnych płynie przesłanie nadziei, pokoju i pocieszenie dla tych, którzy go najbardziej potrzebują.

W pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca w Kościele obchodzona jest uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego. Nazywana jest tradycyjnie Wielkanocą, czyli Wielką Nocą, od cudu zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, który dokonał się nad ranem. To największy cud, jaki dokonał się w całej historii świata, dlatego noc tego cudu nazywana jest wielką.

W czasie procesji rezurekcyjnych, które w zależności od lokalnej tradycji odprawiane są w sobotni wieczór albo niedzielny poranek, niesie się figurę zmartwychwstałego Chrystusa. Umieszcza się ją w prezbiterium aż do uroczystości Wniebowstąpienia. Obok figury stawia się krzyż z czerwoną stułą, nie mniej wymowny symbol Chrystusa-Kapłana, który złożył sam siebie na ofiarę za grzechy świata.

Paschał, czyli świeca wielkanocna, wyróżnia się znacznie wśród innych świec. Symbolizuje Chrystusa, który sam o sobie powiedział: „Ja jestem światłością świata. Kto idzie za Mną, nie będzie chodził w ciemności, lecz będzie miał światło życia”. Liturgia przewiduje, aby paschał zapalano w czasie Mszy świętych w czasie wielkanocnym. Przez pozostałą część roku powinien stać przy chrzcielnicy i przypominać, komu ochrzczeni zawdzięczają łaskę przybrania za dzieci Boże.

W wielu okolicach Polski w czasie wielkanocnym pozdrawiano się słowami: „Chrystus zmartwychwstał”. Druga osoba odpowiadała: „Zmartwychwstał prawdziwie”. W Kościele prawosławnym zwyczaj ten panuje po dzień dzisiejszy.

W Poniedziałek Wielkanocny do dzisiaj panuje powszechny w Polsce zwyczaj oblewania się wodą. Z kolei we Wtorek Wielkanocny lud krakowski szedł licznie na Krzemionki, na kopiec Krakusa, gdzie odprawiano nabożeństwo zwane „Rękawka”.